1
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زابل)
2
دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زابل
چکیده
آثار منظوم و منثور صوفیان را بر اساس نوع معرفت، به دو دسته میتوان تقسیم کرد؛ معرفت شخصی و شهودی و معرفت رسمی و سازمانیافته. برخی از صوفیه در آثار خود از این دو نوع معرفت، تحت عنوان کلام متمکن و کلام مغلوب، یاد کردهاند. کلام متمکن از روی آگاهی و از نوع متنهای رسمی و مدرسی بوده‌اند و معنا را شفاف بیان میکنند و هدف از نگارش آن تثبیت و تعلیم سنتها و آداب صوفیان و حاصل دانش قراردادی آنهاست؛ اما کلام مغلوب حاصل تجربههای درونی و دریافتهای شخصی است و معنا در آن پوشیده و تأویلپذیر است و هدف از نگارش آن، بیان تجربههای شهودی و دریافتهای درونی و شخصی در لحظات شور و وجد و حال است. یکی از نثرهای صوفیانه -که در آن ویژگیها و عناصر کلام مغلوب به خوبی احساس میشود- کتاب معارف بهاء ولد است. این کتاب، تنها اثر برجای مانده از محمدبنحسین خطیبی بلخی معروف به بهاءولد، پدر مولوی، است که نویسنده در آن به بیان افکار، رؤیاها و احوال درونی خویش در لحظات اوج هیجانهای عاطفی، پرداخته است. غلبة زبان استعاری، ابهام، تأویلپذیری و پراکنش معنایی در سراسر این کتاب، آن را در حیطة کلام مغلوب قرار میدهد که در این نوشتار مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار میگیرد.
)